Sprawozdanie z III Konferencja Naukowo-Szkoleniowa "SŁUCHAM, WIĘC POTRAFIĘ"
O tym, jak najskuteczniej wspierać rozwój dziecka z wadą słuchu, dyskutowali uczestnicy konferencji zatytułowanej "Terapia audytywno-werbalna. Czas posłuchać", która 30 listopada 2012 r. odbyła się w Światowym Centrum Słuchu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.
Było to trzecie z kolei spotkanie zorganizowane przez zespół Kliniki Rehabilitacji Instytutu: mgr Annę Barej, mgr Agatę Lutek, mgr Agnieszkę Pankowską i mgr Edytę Zielińską oraz pracownicę Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej Instytutu mgr Małgorzatę Zgodę. Wspomniane osoby ukończyły w 2009 roku międzynarodowy kurs "Listening for Life Professional Education & Training Auditory-Verbal Studies: Principles into Practice" prowadzony przez prof. Warrena Estabrooksa, który należy do grona najważniejszych propagatorów i praktyków metody audytywno-werbalnej w terapii osób niesłyszących (zainteresowanych obszerniejszymi informacjami na temat tego kursu odsyłamy do numeru 3/101/2008 dwumiesięcznika "Słyszę"). Uczestnictwo w tym kursie zobowiązuje słuchaczy do propagowania i upowszechniania metody audytywno-werbalnej wśród terapeutów, rodziców, opiekunów oraz specjalistów różnych dziedzin związanych z działaniami rehabilitacyjnymi skierowanymi do dzieci z wadami słuchu. Poza praktyką kliniczną, właściwą formą wypełniania tej misji są konferencje i warsztaty. Tak powstał pomysł organizacji kolejnych spotkań opatrzonych wspólnym tytułem "Słucham, więc potrafię" Listening is "I can". W 2010 roku odbyła się I Konferencja Naukowo-Szkoleniowa, a rok później kolejna należąca do tego cyklu (sprawozdania z tych dwóch spotkań znajdą Państwo w numerach 4/114/2010 oraz 5/121/2011 dwumiesięcznika "Słyszę").
Program III Konferencji Naukowo-Szkoleniowej "Słucham, więc potrafię" Listening is "I can", w której wzięło udział 40 osób, obejmował 3 części. Pierwsza wypełniona została wykładami, które odnosiły się do dwóch zasadniczych zagadnień: stosowania implantów ślimakowych u dzieci z wadą słuchu oraz roli terapeuty mowy jako osoby psychicznie wspierającej rodziców. Druga i trzecia część konferencji miały już charakter warsztatowy. Jako pierwsza głos zabrała mgr inż. Anita Obrycka z Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej Instytutu. W swoim wystąpieniu zatytułowanym "Po co nam dwoje uszu?" przekazała ona uczestnikom wiele istotnych informacji związanych z dwuuszną implantacją dzieci. W sposób niezwykle czytelny wyjaśniła mechanizm słyszenia obojgiem uszu u osoby ze słuchem prawidłowym oraz cel i efekty stosowania dwóch systemów implantu ślimakowego u osób niesłyszących lub niedosłyszących. Zwróciła uwagę na istotne czynniki warunkujące wyniki uzyskiwane przez pacjentów, a wśród nich czas pierwszej i drugiej operacji, znaczenie odstępu czasowego pomiędzy nimi, programowanie "drugiego" procesora mowy, zadania rehabilitacji słuchu, a zwłaszcza treningu słuchowego skierowanego na integrację doznań uzyskiwanych z dwóch urządzeń, lokalizację źródła sygnału, odbiór dźwięków z otoczenia i mowy w trudnych warunkach akustycznych (np. na tle hałasu, w kontaktach z więcej niż jednym rozmówcą). Warto zaznaczyć, że liczba pacjentów leczonych z wykorzystaniem obuusznej stymulacji implantem stale rośnie. Operacje w Światowym Centrum Słuchu wykonywane są u pacjentów w różnym wieku, w większości jednak u dzieci, które poza systematycznymi wizytami w ośrodku implantującym objęte zostają opieką rehabilitacyjną w różnych placówkach na terenie kraju. Jest więc bardzo ważne, by wiedza zdobywana w ramach działalności klinicznej specjalistów Światowego Centrum Słuchu była upowszechniana w środowisku terapeutów mowy z całej Polski.
Kolejnym mówcą był dr inż. Artur Lorens – kierownik Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej IFPS. Jego wystąpienie zatytułowane "Kiedy późno może być za późno?" odnosiło się również do zagadnień związanych ze stosowaniem implantów ślimakowych w leczeniu różnego stopnia ubytków słuchu, ale poruszało kwestie dotyczące zależności pomiędzy wiekiem pacjenta w chwili operacji wszczepienia implantu a uzyskiwanymi efektami słuchowego odbioru sygnałów i mowy. Autor wykładu wykazywał na różnych przykładach zmiany, jakie zachodzą w poszczególnych odcinkach drogi słuchowej oraz w strukturach korowych w zależności od wieku, w którym rozpoczyna się stymulacja słuchowa. Zwracał uwagę uczestników na fakt, że słyszenie i budowane na jego bazie słuchanie są bardzo ważne, ale intensywnie rozwijają się zwłaszcza we wczesnym okresie życia, co wynika z plastyczności mózgu. Po urodzeniu, w ciągu pierwszych lat życia, dochodzi do gwałtownego dojrzewania OUN.
Wówczas powstaje wiele nowych komórek i połączeń między nimi. Gdy operacja wszczepienia implantu ślimakowego jest przeprowadzona odpowiednio wcześnie (w pierwszych 2 latach życia dziecka) i do mózgu zaczyna docierać bodziec – dźwięk, siatka połączeń synaptycznych wzrasta. Natomiast kiedy ten bodziec nie dociera, połączenia nerwowe nie są wykorzystywane i zanikają, a mózg adaptuje się do danego środowiska. Innymi słowy im później dostanie on ten "pierwszy bodziec", tym bardziej różna będzie struktura odpowiedzialna za jego odbiór, zapamiętanie, magazynowanie, a w konsekwencji inne umiejętności, do których można dojść w procesie rehabilitacji. Podsumowując, dr Lorens zaznaczył, że dla każdej umiejętności istnieje okres krytyczny jej rozwoju. Prawidłowy rozwój mowy możliwy jest pod warunkiem zadziałania właściwych bodźców we właściwym czasie. Ponadto ważne jest również istnienie resztek słuchowych, które mogą mieć znaczący wpływ na wyniki rehabilitacji pooperacyjnej.
Kolejny wykład zatytułowany "Wsparcie psychiczne dla rodziców dzieci głuchych i słabosłyszących a rola terapeuty mowy" zaprezentowała dr Joanna Kobosko – psycholog z Kliniki Rehabilitacji IFPS. Zwróciła ona uwagę uczestników na czynniki, które decydują o tym, że rodzice potrzebują wsparcia. Przedstawiła wyniki badań związanych ze stanem zdrowia psychicznego słyszących rodziców dziecka głuchego (słabosłyszącego). Wskazując na specjalistów jako jedno z wielu źródeł wsparcia dla rodziców dziecka z wadą słuchu oraz nawiązując do jednej z głównych myśli tej konferencji zawartej w słowach "czas posłuchać", przedstawiła wiele technik służących budowaniu efektywnego komunikowania się w relacji terapeuta mowy – rodzic dziecka głuchego. Przestrzegała przed "wspieraniem rodziców w zaprzeczeniu rzeczywistości, tworzeniu iluzji, stawianiu zbyt optymistycznych prognoz", zbytnim "zaprzyjaźnianiem się" z rodzicami, przekraczaniem granic w ich wzajemnych relacjach. W podsumowaniu zawarła bardzo istotne stwierdzenie: "Wsparcie psychiczne dawane rodzicom przez terapeutów nie zawsze wiąże się z doświadczaniem przez rodziców pozytywnych emocji, "zgadzaniem się" z ich poglądami czy miłą atmosferą, lecz jego celem jest dobro rodzica i jego głuchego dziecka".
Wsparcie psychiczne dawane rodzicom przez terapeutów nie zawsze wiąże się z doświadczaniem przez rodziców pozytywnych emocji, "zgadzaniem się" z ich poglądami czy miłą atmosferą, lecz jego celem jest dobro rodzica i jego głuchego dziecka.
Dalszą częścią konferencji były warsztaty. Uczestników podzielono na dwie grupy: osoby już prowadzące zajęcia z dziećmi oraz osoby rozpoczynające swoją działalność jako terapeuci mowy lub studenci kierunku surdologopedia. W pierwszej części warsztatów w obu grupach przypomniano koncepcję oraz podstawowe strategie i techniki metody audytywno-werbalnej. Uczestnicy oglądali również filmy zarejestrowane podczas zajęć z najmłodszymi pacjentami. Materiały pochodziły z zasobów własnych osób prowadzących spotkanie lub zostały otrzymane od uczestników. Nagrywanie zajęć, ich wspólne oglądanie i komentowanie to stały element szkolenia i praktyki w pracy zgodnej z założeniami metody audytywno-werbalnej. Ma ono na celu wskazywanie tych zachowań, które wpisują się w działania zgodne z regułami metody oraz eliminowanie postępowania, które nie służy nabywaniu mowy i języka wyłącznie na drodze słuchowej. Ten element naszych konferencji budzi zawsze wielkie emocje, ale – jak zgodnie stwierdzają uczestnicy – ma ogromny wpływ na modelowanie właściwych postaw i zachowań.
Druga część warsztatów zawierała informacje odnoszące się do roli rozmowy prowadzonej przez terapeutę z rodzicami podczas lub na zakończenie każdych zajęć. Określono jest cele i charakter. Informacje zostały wsparte materiałami filmowymi. Następnie uczestnicy losowali karteczki, na których zamieszczono stwierdzenia odnoszące się do założeń terapii metodą audytywno-werbalną, np. "Jedna albo dwie godziny terapii tygodniowo to po prostu nie wystarczy", "Twoje dziecko potrzebuje komunikować się z tobą, nie ze mną" czy "A-VT prezentuje podejście rozwojowe, nie rehabilitacyjne" z prośbą o interpretację zawartych tam informacji. Celem prowadzących było zwrócenie uwagi na fakt, że metoda audytywno- -werbalna to pewna filozofia, a nie tylko pojedyncze zajęcia z dzieckiem. Kolejnym elementem spotkania było przedstawienie jednego z narzędzi, jakie stosowane są podczas zajęć z dzieckiem, czyli przykładów najczęściej wykorzystywanych onomatopei. Prowadzący zwracali uwagę na ich właściwy dobór pod względem dźwiękowym, pod względem łatwości, z jaką dziecko może podjąć się ich naśladowania stosownie do wieku rozwojowego, wieku słuchowego (czyli okresu korzystania z urządzeń wspomagających słyszenie) oraz "stażu" w pracy metodą audytywno-werbalną.
Na zakończenie spotkania uczestników poproszono o wypełnienie anonimowej ankiety zawierającej 8 pytań. Odnosiły się one do bieżącej konferencji oraz miały wskazać, jakie jest zainteresowanie kolejnymi spotkaniami na temat metody audytywno-werbalnej. Arkusze z odpowiedziami przekazało nam 25 osób (63% uczestników). Na podstawie otrzymanych informacji można wnioskować, że uczestnicy bardzo dobrze ocenili zarówno formułę konferencji, jak i jej zawartość merytoryczną (dotyczy to w równym stopniu części wykładowej i praktycznej), 96% osób biorących udział w ankiecie wyraziło również chęć udziału w kolejnych takich spotkaniach, wysoko oceniając zarówno przekazane informacje, jak i organizację. Istotna wydaje się także opinia, że uczestnicy oczekują więcej elementów praktycznych, a tym samym potwierdzają zainteresowanie włączaniem tej metody do swej pracy z najmłodszymi dziećmi.
W imieniu organizatorów III Konferencji Naukowo- -Szkoleniowej "Słucham, więc potrafię. Listening is "I can" pragniemy podziękować uczestnikom za ich aktywny udział. Wszystkie osoby zainteresowane zapraszamy na kolejne spotkanie, które planujemy przygotować w 2013 roku.
Agnieszka Pankowska
Klinika Rehabilitacji
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu